LANDELIJK HOFJESBERAAD

Het Sint Anthony Gasthuis aan het Perkswaltje in Leeuwarden is één van de oudste instellingen van de stad. Een bevestiging daarvan valt te lezen in een giftbrief uit 1425. Daarin wordt melding gemaakt van een schenking van een stede in de “Schochstriete” – Schotstraat, de huidige Kleine Kerkstraat -, door Jouke Burman(i)a aan het “Sunte Antonius iesthus”.

De voorwaarden waaronder de schenking werd gedaan, - zorg voor ouderen en behoeftigen -, loopt als een rode draad door de geschiedenis van het Gasthuis. Heel lang hebben zogenaamde proveniers, - mensen die betaalden voor inwoning en zorg -, deel uitgemaakt van de gasthuisbewoners. Daarnaast is er in allerlei vormen huisvesting en verzorging geboden aan minvermogenden. Door de eeuwen heen is de doelstelling ingevuld naar de geest des tijds.

Met zijn vier karakteristieke woonvleugels en tuin neemt het gasthuis in het centrum van de stad een prominente plaats in. De kopvilla’s van de vleugels waren lange tijd bepalend voor het beeld van het Gasthuis totdat ruimtegebrek in 1910 het bestuur deed besluiten uit te breiden in oostelijke richting. Huisarchitect W.C. de Groot ontwierp de voor die tijd royaal bemeten Julianavleugel. Dit rechthoekige gebouw met twee hoge bouwlagen, de vele trapgevels en het barokke Gasthuispoortje uit 1682 is heden ten dage nog steeds een dankbaar object voor stadsgidsen en fotografen.

Inmiddels is in 2017 op de noordoosthoek van het complex een markante nieuwbouw van de hand van J.O.N.G. architecten verrezen met vijf appartementen, recreatiezaal, facilitaire ruimten en ondergrondse parkeergarage. Het gebouw bestaat uit drie verspringende woonlagen en sluit op de Groeneweg naadloos aan op de Schoenmakerspoort en de lage woningen aan de noordzijde. De gevel van de uitbreiding is opgetrokken uit oranjerode en een iets terugliggende grijze baksteen. Een voeg van gekleurde doorstrijkmortel completeert het reliëf waardoor een bijzondere lichtval ontstaat. De bestaande vleugels zijn opnieuw ingedeeld en voorzien van hedendaags comfort. Het Gasthuispoortje in de Julianavleugel is in ere hersteld en fungeert nu als hoofdingang. Het biedt tevens toegang tot de nieuwbouw. Met de realisering van een ondergrondse parkeergarage voor 42 auto’s werd de parkeerdruk op de omgeving en het Gasthuiscomplex teruggebracht. Het in eigendom verkregen Perkswaltje is autovrij gemaakt en toegevoegd aan de monumentale tuin.

 

De tien appartementen op de hoek van het Perkswaltje en Pijlsteeg werden begin 2019 opnieuw ingedeeld en gerestaureerd. De ooit dichtgemetselde middeleeuwse steeg tussen deze twee gebouwen is ontsloten en doet nu dienst als gemeenschappelijke entree. Een loopbrug en lift in het trappenhuis verbinden op ingenieuze wijze de gebouwen en bovengelegen appartementen met elkaar. Een bijzondere glazen doorgang in één van de appartementen op de eerste verdieping loopt over de steeg heen en voegt woonkamer en overige ruimten samen. Een architectonische en artistieke prestatie van hoog niveau. Met de woningen aan de Grote Kerkstraat, gerestaureerd in 2016 vormen ze tezamen met de binnentuin, “Het Carré”.

Veel authentieke elementen in deze woningen zijn voor het nageslacht bewaard gebleven, waaronder een muurschildering uit vermoedelijk de late achttiende eeuw. Gefixeerd en achter een nieuwe voorzetwand wacht de schildering op een volgende ontdekker. Kleuren van weleer zijn opnieuw op het houtwerk aangebracht. Onder leiding van Adema Architecten is met deze omvangrijke restauratie het historische centrum van de stad verrijkt.

De meeste panden die eigendom zijn van de stichting zijn te herkennen aan een steen in de gevel met een gouden bel op een blauw veld. De bel, het Antonius-symbool, komt ook voor op de talloze gebruiksvoorwerpen; van lampen in de vorm van een bel tot briefpapier en eetgerei. De traditie wil dat de woonvleugels worden vernoemd naar oude Friese geslachten, die als weldoeners schenkingen en legaten nalieten aan het gasthuis. De laatste vernoemingen betreffen respectievelijk de naamgeving van de nieuwbouw: de Jellamavleugel, en de gerestaureerde hoek Perkswaltje/Pijlsteeg: de Abbamavleugel.

 

De monumentale tuin die door de eeuwen heen veel verschillende ontwerpers kende, is een trekpleister voor liefhebbers van historische stadstuinen. Invloeden van tuinarchitecten als G. Vlaskamp en H. Vredeman de Vries en de hand van de evenzo bekende ontwerper L.P. Roodbaard valt volgens kenners af te lezen aan de tuin. De laatste wijzigingen in de tuin tussen de woonvleugels in, zijn aangebracht door tuinarchitect N. Kloppenborg. De aanleg van de Carrétuin en de uitbreiding van de tuin met het Perkswaltje staan eveneens op zijn naam.

Niet alleen toevallige passanten kunnen een wandeling maken door de tuin, ook op afspraak worden groepen rondgeleid door de tuinbaas.

 

Gedurende de afgelopen tien jaar heeft het bestuur van de stichting zich beijverd de woonkwaliteit van het Gasthuiscomplex te verbeteren waarmee het tegemoet is gekomen aan gebruikseisen en wensen van bewoners. De stichting heeft aan de rand van het complex woonhuizen aangekocht en gerestaureerd en heeft nieuwbouw gerealiseerd met eigentijdse faciliteiten. Gefaseerd zijn alle woningen gerenoveerd en voorzien van hedendaags comfort met energielabel A/B.

Teneinde voor haar bewoners een veilige woonomgeving te creëren, heeft de stichting openbare straten die het complex verdeelden, in eigendom verworven. Hierdoor werd het mogelijk het terrein voor de nacht af te sluiten.

 

Het resultaat is dat de stichting Het Sint Anthony Gasthuis met haar rijke historie nu de trotse eigenaar is van 73 bijna allemaal levensloopbestendige wooneenheden waar ouderen vanaf zestig jaar kunnen wonen en leven in een oase van rust met de stad onder handbereik.

​

 “Al ware het een groene long, verbonden met het kloppend hart van het centrum van de stad Leeuwarden”

 

Sint Anthony Gasthuis Woonservicecentrum

Schoenmakersperk 1

8911EG Leeuwarden

Tel. 058 2124213

 

Stichting Sint Anthony Gasthuis Bestuurshuis

Grote Kerkstraat 39

8911EA Leeuwarden
Tel. 058 2124212

www.sintanthonygasthuis.nl